– Autorka Rodła związała się z naszym miastem, pracując tu w 1945 roku na stanowisku kierownika Referatu Kultury i Sztuki Starostwa w Oleśnie – mówi Ewa Cichoń, dyrektorka Oleskiego Muzeum Regionalnego. – Opisywała ruiny miasta, inwentaryzowała zabytki, ze wzruszeniem wspominała pątniczy kościół świętej Anny i mimo tego że przebywała tutaj tylko przez rok, powróciła tu zgodnie ze swoją ostatnią wolą. Ziemio Oleska przytul – i przytuliła ta Ziemia spoczywające tu od 40 lat jej doczesne szczątki.
Janina Kłopocka urodziła się 18 sierpnia 1904 r. w Koźminie Wielkopolskim, od 1908 r. mieszkała w Berlinie, gdzie w ramach emigracji zarobkowej przeniosła się jej rodzina. Tam kształciła się w Szkole Sztuk Plastycznych i w 1914 r. wstąpiła do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Od 1929 r. studiowała malarstwo ścienne, ceramikę, mozaikę, a przede wszystkim grafikę u wybitnego prof. Władysława Skoczylasa i rysunek u prof. Mieczysława Kotarbińskiego na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Była członkiem grupy warsztatowej artystów „Czerń i Biel”.
– Parała się grafiką książkową i warsztatową, malarstwem ściennym i mozaiką -kontynuuje Ewa Cichoń. – Związała się ze Związkiem Polaków w Niemczech – główną organizacją ludności polskiej w Republice Weimarskiej i III Rzeszy. Publikowała swoje prace w wydawnictwach tej organizacji, m.in. w „Polaku w Niemczech” i „Młodym Polaku w Niemczech”.
Wielkie uznanie Janinie Kłopockiej przyniósł projekt jej autorstwa logotypu ZPwN, czyli znak Rodła. Tematyka prac Janiny Kłopockiej oscylowała wokół polskiego folkloru i legend polskich. Była autorką monumentalnego cyklu „Polski Rok Obrzędowy” stanowiącego 16 obrazów namalowanych w Domu Polskim w Zakrzewie koło Złotowa. Przedstawiał on tradycyjne polskie zwyczaje i obrzędy.
– W czasie okupacji Kłopocka działała w konspiracji w stolicy – opisuje dyrektorka. – Przez pewien czas w 1944 roku chroniła się w Częstochowie w obawie przed gestapo. W 1945 roku, po zakończeniu wojny, została delegowana do Olesna, które w 1946 roku opuściła i została pracownikiem Ministerstwa Przemysłu na stanowisku grafika. W 1949 r. została aresztowana przez UB za działalność „nacjonalistyczną” w grupie „Zadruga”. Była to polska organizacja o charakterze neopogańskim i narodowym, odwołująca się do rodzimej kultury i wierzeń słowiańskich.
W 1952 r. Janina Kłopocka została oskarżona wraz z założycielem „Zadrugi” – Janem Stachniukiem i osadzona w więzieniu. W 1953 r. zwolniono ją z powodu ciężkiego stanu zdrowia. W 1957 r. została zrehabilitowana przez Sąd Najwyższy. W latach 1966-68 wykonywała grafiki dla stacji Naukowej PAN w Paryżu oraz Biblioteki Narodowej w Warszawie.
– Prace Janiny Kłopockiej znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, w Ossolineum we Wrocławiu, w Bibliotece Narodowej w Warszawie oraz w zbiorach prywatnych – podaje Ewa Cichoń. – W 1971 roku została uhonorowana za działalność artystyczną Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski
Janina Kłopocka zmarła 27 lutego 1982 r. w Warszawie. W Oleśnie mieszkało jej rodzeństwo, brat Marian i siostra Łucja. Zgodnie z jej ostatnim życzeniem została pochowana w Oleśnie w dniu 5 marca 1982 r. na cmentarzu komunalnym. Trumnę zmarłej okrył sztandar ze znakiem Rodła. 21 września 1984 r. Stowarzyszenie Miłośników Olesna, Muzeum Regionalne i Miejski Dom Kultury przygotowali sesję popularno-naukową: „Życie i działalność Janiny Kłopockiej” wraz z odsłonięciem płyty nagrobnej na cmentarzu w Oleśnie w obecności posła Edmunda Osmańczyka. W 2019 r. nadano imię Janiny Kłopockiej Domowi Harcerza w Oleśnie.
– A my chcemy pamiętać, że była wielką artystką, wielkim społecznikiem, wielką patriotką i niezwykle skromnym człowiekiem -– kończy Ewa Cichoń.
***
Na kanwie tej ważkiej rocznicy warto przypomnieć działalność ZPwN na Ziemi Oleskiej z szerokim uwzględnieniem dla polskiej kultury, społeczeństwa i gospodarki oraz zmagania mieszkańców tej Ziemi o polskość, które mają tu długą tradycję – kontynuuje Ewa Cichoń.
W XIX w. była to obrona praw do języka polskiego, którą m.in. prowadził Józef Lompa, Marcin Gorzołka, Krystian Minkus, Jan Nikodem Jaroń.
– Na początku XX stulecia była to głównie działalność plebiscytowa oraz walka w III powstaniu śląskim i w powstaniu oleskim między innymi proboszcza Wysokiej księdza Pawła Kuczki, Izydora Murka, Józefy Liberkowej i jej męża Wojciecha, Jana Pieloka, Jakuba Alberta Pieloka i wielu innych – kontynuuje dyrektorka.
W wyniku podziału Górnego Śląska, zatwierdzonego przez Radę Ambasadorów 20 października 1921 r. Ziemia Oleska pozostała w granicach państwa niemieckiego- Republiki Weimarskiej, a następnie III Rzeszy.
– W okresie międzywojennym w Oleśnie mieścił się oddział powiatowy Związku Polaków w Niemczech kierowany przez Jana Pieloka – opowiada Ewa Cichoń. – Podlegały mu filie w: Gronowicach, Sowczycach, Borkach Wielkich, Kucobach, Wolęcinie, Radłowie, Sternalicach, Wysokiej. Wielu mieszkańców urodzonych lub działających w okolicach Olesna było członkami Związku Polaków w Niemczech.
Ośrodkiem życia polskiego w Oleśnie był Bank Ludowy założony w 1911 r. przez ks. Kuczkę, Kuhnerta, Dukiewicza i Laskowskiego. Mieścił się on w budynku przy dzisiejszej ul. Powstańców Śląskich przed obecną Spółdzielnią „Odrodzenie”. Celem jego było zgromadzenie zasobów pieniężnych pochodzących z udziałów i oszczędności, udzielanie kredytów, szukanie korzystnych lokat kapitałowych, tworzenie funduszu rezerwowego, dokonywanie operacji bankowych środkami własnymi i powierzonymi.
– W Oleskiem powstały polskie chóry i zespoły śpiewacze – wylicza Ewa Cichoń. – W okresie plebiscytu powstał chór Paderewski. W 1929 r. w Oleśnie założono chór Jutrzenka pod batutą Jana Rychla. W 1934 r. powołano w Oleśnie chór męski Dzwon liczący 20 członków, głównie nauczycieli z 6 polskich prywatnych szkół. Prezesem Zarządu został Józef Tremel z Olesna. Po przedstawieniach i koncertach odbywały się zabawy taneczne z polskimi tańcami narodowymi. Bardzo często organizowano przedstawienia teatralne, także w sąsiadujących z Olesnem wioskach.
Na zjeździe z okazji 15-lecia ZPwN w 1938 r. w Raciborzu występował także chór z Olesna. W 1927 r. powstał zespół śpiewaczy Towarzystwa Młodzieży Polsko-Katolickiej w Sowczycach. W tym samym roku w Kościeliskach powstał chór Echo (Towarzystwo Śpiewacze Echo) założony przez przewodniczącego zarządu powiatowego ZPwN w Oleśnie Jana Wawrzynka i Wilhelma Jarosza.
– Wcześniej w Kościeliskach działał chór Wanda założony w 1920 roku – kontynuuje dyrektorka. – W 1928 roku w Łowoszowie założono Towarzystwo Śpiewacze Promień. W 1930 r. w Borkach Wielkich powstał chór – Towarzystwo Śpiewacze Św. Franciszka założony przez nauczyciela polskiej szkoły prywatnej Józefa Wesołowskiego, a także Jana Wawrzynka i Jana Rychla. Prezesem był Alojzy Ligenza. Działały też orkiestry amatorskie w Wysokiej, w Bodzanowicach, w Wolęcinie, a w Bodzanowicach i w Sowczycach powstały zespoły mandolinowe.
W powiecie oleskim powstały polskie biblioteki ludowe mieszczące się często w domach prywatnych. W 1882 r. w Zębowicach, w Uszycach prowadził bibliotekę Józef Lepszy (znaleziono u niego „Żywoty Świętych” Piotra Skargi wydane w 1603 w Krakowie). Podobne placówki odnotowano w Kościeliskach w domu Karola Dziubka, w Kadłubie Wolnym (u Izydora Muka), w Wichrowie (u Franciszka Wieczorka), w Sternalicach (u Jana Włoki).
– W 1877 r. założono w Oleśnie Kółko Katolickie – liczące 800 osób z całego powiatu – podaje Ewa Cichoń. – Po I wojnie światowej akcja biblioteczna wzmagała się. Na czele komitetu powiatowego w Oleśnie z ramienia Towarzystwa Czytelni Ludowych stanął ks. Paweł Kuczka z Wysokiej, co zaowocowało powstaniem 10 nowych bibliotek. W 1921 r. funkcjonowało w powiecie oleskim 15 polskich bibliotek, w: Zdziechowicach, Laskowicach, Kozłowicach, Skrońsku, Zębowicach, Borkach Wielkich, Kolonii Łomnickiej, Oleśnie w Banku Ludowym. Biblioteki mieściły się także w szkołach polskich w Wysokiej, w Wolęcinie, w Bodzanowicach, w Borkach Małych. W 1939 r. zamknięto biblioteki polskie na terenie powiatu.
Na terenie powiatu oleskiego funkcjonowały polskie szkoły prywatne. W latach 30. XX w. było kilkanaście miejscowości, w których rodzice wyrazili chęć posyłania dzieci do polskich szkół prywatnych w: Borkach Wielkich, Borkach Małych, Wysokiej, Kolonii Łomnickiej, Kolonii Biskupskiej, Łomnicy, Radłowie, Wolęcinie, Kucobach, Kościeliskach, Bodzanowicach,
– Próby otwarcia takich szkół w Oleśnie, Wędryni i Łowoszowie nie powiodły się – zaznacza dyrektorka. – W Borkach Wielkich utworzono jedyne na całym Śląsku Opolskim polskie przedszkole funkcjonujące od 1931 r. do 1934 r. w domu Piotra Krepisza. Koło ZPwN w Borkach Wielkich zrzeszało 61 członków także z Brońca, Borek Małych i Bodzanowic. W 1935 r. powstało w tej wsi Towarzystwo Polek.
MK
Zdjęcia archiwum muzeum
